Ciekawostki

101 interesujących ciekawostek o husarii

husaria

Husaria to polska ciężka jazda, walcząca od XVI do połowy XVIII wieku. Powstała dzięki Serbom, którzy po przegranej walce z Turkami w 1389 roku, szukali możliwości odwetu.

Jednak dopiero za czasów Stefana Batorego husaria stała się podstawowym elementem polskiej i litewskiej kawalerii. Początek XVII wieku to czas największych zwycięstw husarii.

Wtedy właśnie zdobyła przydomek najgroźniejszej jazdy świata. Dzięki wybitnym wodzom i stosowanej przez nich taktyce możliwe były tak miażdżące zwycięstwa, jak: Kircholmem, Kłuszynem, Chocimiem, Wiedniem.

Byli tak zwanymi siłami specjalnymi, których zadaniem było przełamanie sił wroga w istotnych miejscach. Przez ponad dwa stulecia siali postrach na polach bitewnych zarówno umiejętnościami jak i samym wyglądem.

Któż nie przestraszyłby się nacierających na niego równo jeźdźców odzianych w skóry zwierzęce, w lśniących zbrojach i z przyczepionymi skrzydłami?

1. Husaria istniała prawie 3 stulecia od roku 1503 do 1776.

2. Pierwszym dokumentem, w którym pojawiają się wzmianki o husarzach jest pochodzący z 1500 roku Regestrum in quo diversi computi ti rationem.

3. Nazwa wywodzi się od serbskiego słowa usar lub gusar, co oznacza konnego wojownika.

4. Chorągwie husarskie początkowo nazywano chorągwiami rackimi.

5. Przez ponad wiek husaria nie odniosła porażki.

6. Według historyków husaria uchodzi za najlepszą jazdę świata.

7. Z założenia miała być jazdą lekką-Serbowie prekursowie husarii (chorągwie rackie)- nie używali żadnego uzbrojenia ochronnego, albo posługiwali się wyłącznie drewnianymi tarczami, jako broń służyła im lekka kopia.

8. W 1514 roku w bitwie pod Orszą uczestniczyli właśnie żołnierze raccy, trzonem armii byli kopijczycy.

9. W drugiej połowie XVI wieku na znaczeniu zyskali już husarzy- bitwa pod Lubiszewem i Obertynem.

10. Środek ciężkości kopii husarskiej przesunięty był do tyłu co znacznie ułatwiało manewrowanie nią. Właśnie w tyle umocowana była metalowa kula- środek ciężkości jak również ochrona dla dłoni husarza.

11. Konie husarskie były specjalnie hodowane, to mieszanki polskiego tarpana z końmi pochodzenia wschodniego (tureckiego, turkmeńskiego, perskiego).

12. Husarzy pełnili służbę mając kilka koni do dyspozycji( 2 – 4).

13. W skrzydła husarskie wchodziły pióra orle, ale także sokole, jastrzębie, krucze, gęsie.

14. Pióra były noszone nie tylko w postaci skrzydeł, ale także na czapkach, szyszakach, drzewcach kopii, tarczach czy przy końskich nogach.

15. Skrzydła miały za zadanie straszyć nieprzyjaciela- wyglądem, a nie jak często się uważam odgłosami- tych w walce nie sposób było usłyszeć. Często jednak skrzydła nie były wykorzystywane w walce, a jedynie zakładano je na parady czy pochody.

16. Skrzydła husarskie częściej mocowane były z tyłu siodła, a nie do zbroi.

17. Husarze często odziani byli w skóry zwierzęce (lamparcie, tygrysie- towarzysze; wilcze, niedźwiedzie- pocztowi).

18. Husarzy rekrutowani byli z zamożnej szlachty.

19. Konie do walki musiały przejść co najmniej pół roczny trening, jednak najbardziej ceniono konie po treningach wieloletnich. Najlepszy wiek konia do służby to 7-14 rok życia.

20. Najdłuższe kopie miały ponad 6 metrów i mogły dosięgnąć aż 6 wrogów równocześnie (bitwa pod Płonką).

21. Husarzy farbowali swoje konie „w bród” za pomocą brezelii czerwonej połączonej z ałunem.

22. Na pogrzebie husarza łamano kopie o katafalk. Jeździec całym impetem wjeżdżał w trakcie uroczystości pogrzebowych łamał kopie o katafalk, a następnie spadał z konia, jakby z żalu za umarłym.

23. Standardową taktyką husarską były wielokrotne szarże.

24. Zbroja husarska ważyła 12-16 kg.

25. Nieprawdą jest, że po upadku z konia husarz nie mógł się podnieść. Po stracie rumaka żołnierze często wracali do obozu na piechotę.

26. Jazda zbijała się w zwarty szyk -kolano w kolano, tuż przed wrogiem, wcześniej prowadzono luźny szyk- około 3 m przerw.

27. Husaria upadła przede wszystkim ze względu na wysokie koszty utrzymania, upadek finansowy państwa polskiego, a nie przez wprowadzenie broni palnej- ta w starciu z husarzami bywała nieprzydatna.

28. W czasach Stefana Batorego husaria stanowiła 90 % jazdy narodowej.

29. W 1776 r z husarii i utworzono brygady kawalerii narodowych.

30. Początkowo husarze ubrani byli w kaftany, dopiero po reformach Batorego zaczęli nosić półpancerze.

31. Oddanie lub sprzedaż konia husarskiego za granicę groziło karą śmierci.

32. Zakaz wywozu koni husarskich za granicę wprowadził Zygmunt Stary w 1538 roku.

33. Wyłącznie w Polsce husaria stała się jazdą ciężką. Węgierscy husarzy odrzucili kopie- stając się huzarami.

34. Husaria brała udział we wszystkich bitwach Rzeczypospolitej toczonych w XVI oraz XVII wieku- wielokrotnie ratując honor polskiej armii.

35. Kopia husarska wykonywana była z drzewa osikowego.

36. Drzewiec pokryty był kolorami odpowiednimi dla konkretnych chorągwi.

37. Grot na końcu kopii był trójgraniasty lub czworograniasty, od grotu usztywniano kopie żelaznymi prętami.

38. Czubek kopii zdobił proporzec w dwóch kolorach: białym i czerwonym, niebieskim i zielonym, czarnym i białym.

39. Kopie były bronią jednorazowego użytku, miały służyć do przełamania zwartych szyków. Podczas ataku łamały się.

40. Tylko kopie były dostarczane przez władze- cała husaria była wyposażona w jednakową broń. Pozostały ekwipunek, łącznie z końmi husarzy musieli zakupić sami.

41. Poza kopiami husarzy wyposażeni byli w koncerze. Pochodził on od miecza, miał długość około 1, 6 metra i służył do walki z konia. Używany był po złamaniu kopii.

42. Klinga koncerza wykonywana była ze srebra i wysadzana szlachetnymi kamieniami.

43. Pałasz używany był do XVII wieku, zaliczany był do broni białej. Stosowana była rękojeść zamknięta.

44. W 1576 roku wprowadzono broń palną- pistolety.

45. Wraz z wprowadzeniem broni palnej zmieniono również taktykę- karakolowania. Szybkość i zwrotność straciły na znaczeniu.

46. Pistolety, jakimi posługiwali się husarzy posiadały zamki kołowe.

47. Wśród wyposażenia armii husarskiej swoje miejsce miał również łuk.

48. Husarzy posiadali w ekwipunku także czekany- niewielkie toporki, wykonane z twardego drzewa. Inną bronią obuchowo- sieczna były tzw. Nadziaki- przypominały wyglądem młotki lub siekierki.

49. Husaria pędziła z prędkością około 40 km/h.

50. Najmniejsze szanse husarzy mieli w walce z lekka jazdą tatarską, wówczas kopie były wręcz bezużyteczne, używano wówczas koncerzy czy też broni palnej.

51. Najmniej odporni na ataki husarzów byli rajtarzy.

52. Husarzy bez problemu mogli walczyć z piechotą czy tez z artylerią.

53. Husarzy bez problemu zwyciężali przy kilkukrotnej przewadze wojsk wroga, np. pod Kircholmem, rozgromili Szwedów, mimo ich 3 krotnej przewagi liczebnej.

54. Husarzy do natarcia ustawiali się kilometr od przeciwnika, w odległości 150 metrów ruszano galopem.

55. Jednym z największych zwycięstw była bitwa pod Kłuszynem- 10-krotne szarże husarskie przełamały linie rosyjsko-szwedzkie.

56. Towarzysz husarski swoje uzbrojenie, oprósz kopi, kupował sam. Całe wyposażenie kosztowało około 10 kg srebra, czyli mniej więcej 60 tys. złotych na obecne czasy. Jednak, sam koń mógł kosztować nawet do 60 kg srebra.

57. Szlachcic do służby stawiał się zazwyczaj z własnym dwuosobowym pocztem- koszty wyposażenia były, więc trzykrotnie wyższe.

58. Husarze otrzymywali żołd w wysokości 40-50 zł na kwartał (przeliczając na obecne czasy – 2, 5-3 tysiące złotych na kwartał)

59. Oprócz charakterystycznego ubioru- husarze wprowadzili również modę na wąsy oraz fryzurę w postaci dłuższych włosów na czubku głowy.

60. Nosili również futrzane kołnierze- ich określony krój gwarantował im sejm poprzez odpowiednią ustawę. Cywilów czy żołnierzy nie-husarzów, którzy założyli takie kołnierze husarzy byli gotowi wyzwać na pojedynek.

61. Członkostwo w husarskiej chorągwi często przechodziło z ojca na syna, wiec żołnierze najczęściej szkoleni byli już od dziecka.

62. W omawianiu planu bitwy zazwyczaj uczestniczyli wszyscy husarzy,

63. Zbroja miała grubość około 8 mm i chroniła przed uderzeniami szabli, ale także przed kulami armatnimi.

64. Husarz musiał mieć odpowiednie predyspozycje fizyczne: musiał być silny, sprawny, doskonale jeździć konno oraz swobodnie posługiwać się kopią.

65. Pod Kircholmem zwycięstwo nad Szwedami wojsko polskie odniosło dzięki niezwykłemu fortelowi. Chodkiewicz upozorował odwrót- wówczas Karol IX wysłał piechotę. Została ona zaatakowana przez husarzów, a z powodu odległości od kawalerii szwedzkiej nie mogła liczyć na żaden ratunek.

66. W bitwie pod Kircholmem- Szwedzi- najemnicy zaciągnęli się do walki, pod warunkiem obietnicy, że nie będą musieli walczyć z polską husarią. Gdy okazało się to jednak nieprawdą władze musiały znacznie podnieść żołd, by zachęcić żołnierzy do walki.

67. W 1694 roku pod Hodowem- 400 husarzy i pancernych odniosło zwycięstwo nad Turkami w liczbie 400 tys.

68. Towarzyszy husarskich nominował według swojego uznania porucznik.

69. Na czele chorągwi stał rotmistrz, który wywodził się z magnaterii.

70. Zastępcą rotmistrza był porucznik i to w zasadzie on faktycznie dowodził chorągwią.

71. W skład chorągwi wchodziło kilka pocztów. Na czele pocztu stał towarzysz i pocztowi.

72. Pocztowi pochodzili z reguły ze szlachty zubożałej lub z chłopów.

73. Ze względu na prestiżowy charakter służby często zdarzało się, że szlachcic po uzyskaniu odpowiednich tytułów porzucał służbę i wracał do dworu.

74. W bitwie pod Wiedniem w 1683 roku polska jazda była wspierana przez jazdę niemiecką i austriacką, bitwa po szarży zakończyła się w 30 min.

75. Uważa się, że ostatnia bitwa z udziałem husarii miała miejsce pod Kliszowem w 1702 roku.

76. Pod koniec XVII wieku pojawiła się w husarii zbroja karacenowa- była ona jednak znacznie cięższa i mniej odporna- używana, więc była przez dowódców i podczas parad.

77. Pod Curtea de Argesz (1600) 5-krotnie liczniejsza armia wołosko-mołdawska uciekła z pola bitwy.

78. Najmłodszym członkiem husarii był syn Samuela Łaszcza, który został wpisany do formacji zaraz po urodzeniu.

79. Najsłynniejszym husarzem był Stefan Czarnecki.

80. Podczas bitew odnoszono małe straty w ludziach, jednak ginęło bardzo dużo koni.

81. Szabla husarska uznawana jest za najlepszą broń białą.

82. W bitwie pod Wiedniem wojska sprzymierzone tj. Austriacy i Niemcy opóźnili atak, by móc podziwiać szarżę polskich husarzów.

83. Najznamienitszymi dowódcami byli Stanisław Koniecpolski, Jan Karol Chodkiewicz i Stanisław Żółkiewski.

84. Husarzy mogli również zsiadać z koni i atakować pieszo- tak było na przykład w 1508 roku pod Pskowem.

85. 26 września 1660 r. pod Kutyszczami ok. 140 husarzy rozbiło, co najmniej 1700 Kozaków i Moskwicinów.

86. W 1626 roku pod Gniewem- husarzy rozbili wojska szwedzkie. Skakali wówczas z koni wprost w przepaść, by rozgromić kryjących się Szwedów u podnóża szczytu.

87. 16 września 1660 roku pod Lubarem wojska nieprzyjaciela uciekły na sam widok Chorągwi husarskich

88. Na wzór polskiej husarii została powołana husaria rosyjska, jednak mało jest informacji o ich sukcesach. Prawdopodobnie byli bardzo słabo wyszkoleni- świadczy o tym zachowana informacja, że podczas wmarszu do Moskwy w 1654 husarze moskiewscy przechodząc przez bramę miasta zbyt późno opuścili kopie i połamali je. Formacje husarii utrzymywano w Rosji dość długo, np. w roku 1679 istniał pułk husarski liczący 465 ludzi.

89. Szabla husarska -inne nazwy to pałasz pochyły, szabla czarna, pałasz krzywy.

90. Szabla husarska miała rękojeść zamkniętą. Szablą tą można było wykonywać cięcia bezpośrednie lub zamachowe z łokcia (w walce pieszej) i z ramienia (walcząc konno), a w obronie wszystkie zasłony statyczne.

91. Tarczę na przestrzeni wieków zastąpił turecki kałkan.

92. Uzupełnieniem napierśnika i naplecznika były karwasze i nabiodrniki.

93. Trening konia był podzielony na „wyprawę przy ziemi” zwaną również „wyprawą po husarsku” i „wyprawę po włosku”.

94. Każde ćwiczenia z końmi musiało zakończyć się zwrotem lub zatrzymaniem w miejscu.

95. Największe spustoszenie wśród koni husarskich powodowały oblężenia obozów, ze względu na brak pożywienia i złe warunki.

96. Do symboliki husarskiej nawiązywało wiele oddziałów oraz jednostek Wojska Polskiego najczęściej wywodzących się z wojsk pancernych oraz lotnictwa.

97. W Polsce istnieje kilka historycznych grup rekonstrukcyjnych, które odtwarzają zwyczaje husarskie. Do najbardziej znanych należy chorągiew husarska działająca przy zamku w Gniewie] oraz Poczet Krakowskiej Chorągwi Husarskiej w Krakowie.

98. Nazwę Arrinera Hussarya nadano prototypowi polskiego samochodu sportowego firmy Arrinera.

99. Nazwę Hussar nadali swojemu ekologicznemu pojazdowi studenci Politechniki Warszawskiej. Pojazd podczas testów przejechał 320 km wyłącznie na jednym litrze paliwa.

100. Skrzydła husarskie są jednym z elementów pomnika Wołyńskiej Brygady Kawalerii, upamiętniającego bitwę pod Mokrą, która odbyła się podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku.

101. Szyszak to typ hełmu otwartego. Szyszak husarski zbudowany był z dzwonu o kopulastym kształcie, na podkładzie skórzanym, otoku. Do otoku przynitowane były: daszek z nosalem, policzki oraz nakarczek.

Jak już wcześniej wspomniano husaria jest uważana za najlepszą jazdę świata. Świadczy o tym zazdrość innych narodów, które próbowały przenieść tego typu armię na swoje realia.

Husaria jest bardzo popularnym motywem w sztuce. Na jej cześć powstawało wiele pieśni chwalebnych czy piosenek w czasach obecnych, jak chociażby powstała w 2016 roku Winged Hussars zespołu Sabaton.

Na pamiątkę odsieczy wiedeńskiej utworzony został tzw. pieszy Szlak Husarii Polskiej. Jest to trasa turystyczna zlokalizowana w województwie śląskim.

Opracowana została przez ks. Jerzego Pawlika w latach 1969-1970 z okazji 286 rocznicy przemarszu wojsk polskich udających się na odsiecz Wiednia. Ma długość około 155 km i wiedzie przez takie miasta jak: Bytom, Zabrze, Piekary, Nakło, Tarnowskie Góry, Racibórz.

Czytaj dalej: Husaria