Polska

105 ciekawostek o Puszczy Białowieskiej

Puszcza Białowieska

„Puszcza nigdy nie była i nigdy nie będzie – stara. Ona, nieporuszona w swym ponad-czasowym majestacie, trwa w opływających ją tysiącleciach wciąż tak samo żywa. W sobie właściwym rytmie rodzą się, dojrzewają starzeją się i zamieniają w proch kolejne generacje drzew i jednoroczne zioła. Jesienne wichury, letnie burze, zimowe okiście w mgnieniu oka zamieniają całe jej połacie w spiętrzone rumowiska połamanych pni i konarów. Z upływem czasu rany zabliźniają się i pokrywają zielenią nowonarodzonego życia.”- Prof. Simona Kossak

Aby opisać wszystko co ważne i istotne, a co związane jest z tym niesamowitym miejscem, jakim jest Puszcza Białowieska potrzeba wielu stron zapisanych maczkiem. Nagromadzenie skarbów Flory i Fauny, na tym ostatnim skrawku pierwotnego lasu, jest tak duże, że chcąc choć trochę przybliżyć ten tajemniczy las, można by pisać właściwie bez końca.

Pisząc o Puszczy Białowieskiej trzeba pamiętać, że życie tam tętniące, to nie tylko szeroko rozumiana przyroda, to także ludzie. Puszcza to miejsce niezbyt przyjazne dla ludzi w niej mieszkających, choć czerpiących garściami jej skarby.

W przedstawionym artykule w celu zachowania pewnego porządku, ułatwiającego wybranie interesujących zagadnień zastosowana została systematyka, grupująca poszczególne ciekawostki w odrębne mini bloki.

Puszcza to drzewa, zwierzęta, rośliny, to cały ekosystem żyjący własnym rytmem i rządzący się własnymi prawami i dlatego to krótkie opracowanie zacząć należy od drzew, niech zawarte tu ciekawostki posłużą do rozwinięcia wyobraźni i chęci poznawczej.

Pomniki przyrody

Stare obszary leśne jako skupiska wielu gatunków drzew to doskonałe miejsce na wyselekcjonowanie okazów, które ze względu na historie i wiek klasyfikowane są jako pomniki przyrody. Pomnik przyrody to obiekt, który ze względu na szczególne walory naukowe jest prawnie chroniony. W obrębie Białowieży sporo dębów zostało objętych statusem pomnik przyrody, znajdują się one w różnych miejscach, posiadają oznakowanie i krótki opis.

1. Dąb Bartny – dąb szypułkowy, nazwę zawdzięcza barci istniejącej pod koroną, która dziś jest już mało widoczna. Lokalizacja – na terenie Białowieskiego Parku Narodowego, przy głównej trasie turystycznej.

2. Dąb Hugo Conwentza – dąb szypułkowy, nazwany został tak przez Tomasza Niechodę w celu upamiętnienia Huga Conwentza za jego zasługi w ochronie Puszczy w czasie I wojny światowej. Lokalizacja – przy głównym szlaku turystycznym.

3. Dąb Jagiełły – najsłynniejszy dąb w Puszczy, według legendy Władysław Jagiełło podczas łowów zorganizowanych przed wyprawą grunwaldzką, odpoczywał pod jego konarami. Dziś znajdują się tylko rozkładające się szczątki potężnego pnia. Lokalizacja – dojście szlakiem pieszym „Do Dębu Jagiełły”.

4. Dąb Maciek – najpotężniejszy i najgrubszy dąb w Puszczy, uznawany za jeden z najpotężniejszych w Polsce. Na wysokości 130 cm od podstawy ma 741 cm obwodu, a wysokość od podstawy 40, 8 m. Nazwę nadali mu pracownicy Białowieskiego Parku.

5. Dąb Małgosi – klasyczny dąb białowieski, przełamano tradycje i nazwano go imieniem żeńskim w dowód uznania dla Małgorzaty Karczewskiej za zasługi na rzecz Puszczy.

6. Dąb Jacka Kuronia – zapisany w rejestrze drzew pomnikowych, nazwany przez odkrywcę Jacka Wysmułka zaznaczając związki Jacka Kuronia z tym rejonem.

7. Dąb przy bagnisku – drugi co do potęgi dąb Puszczy Białowieskiej.

To tylko kilka przykładów skarbów z dębowej rodziny rosnących na terenie Białowieskiego Parku Narodowego.

Szlak Dębów Królewskich i Książąt Litewskich – to doskonałe uzupełnienie dębowego rozdziału. Jest to ścieżka edukacyjna o długości około 500 m, wiodąca pośród kilkudziesięciu wiekowych dębów. Dęby nazwane zostały imionami królów polskich i książąt litewskich. Jest to obecnie część niebieskiego szlaku wychodzącego z Białowieży.

Dęby białowieskie to najbardziej charakterystyczne drzewa występujące w Puszczy. Odznaczają się wysokim pniem i osadzoną odpowiednio wysoko koroną. Ze względu na specyfikę wzrostu, pomiędzy innymi drzewami odróżniają się od dębów rosnących na wolnych przestrzeniach.

Rezerwaty przyrody Puszczy Białowieskiej

Rezerwat przyrody jako obszarowa forma ochrony przyrody, obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym. W rezerwacie przyrody ochroną może być objęta całość terenu lub jego część. Taka forma występuje w Puszczy Białowieskiej obejmuje ona również tereny Białowieskiego Parku Narodowego. Dla miłośników przyrody takie miejsca to doskonały teren do zaspokajania swojej pasji i poszerzania wiedzy.

1. Rezerwat Berezowo – faunistyczny przebiega przez niego żółty pieszy szlak turystyczny Białowieża-Topiła, oraz niebieski rowerowy. Występują tu reliktowa fauna motyli.

2. Rezerwat Dębowy Grąd – dla miłośników ptaków można tu spotkać bardzo rzadki okaz dzięcioła białogrzbietego, a dla grzybiarzy żylak czerwonawy- tylko do oglądania gdyż jest pod ochroną. Jak nazwa wskazuje dominują tu dęby.

3. Rezerwat Dolina Waliczówki – rzadko odwiedzany, brak dobrych dróg. Można tu natrafić na wilki, żubry, bobry, rysia, łasicę, gronostaja. Teren podmokły atrakcyjny dla zapaleńców.

4. Rezerwat Głęboki Kąt – przy rezerwacie biegnie pieszy niebieski szlak „Śladami Powstania Styczniowego” oraz również niebieski szlak rowerowy. W części rezerwatu znajduje się ścieżka edukacyjna „Kolejką leśną z Hajnówki do Topiła”

5. Rezerwat Głuszec – leśne obszary z czerwonym szlakiem „Wokół uroczyska Głuszec” oraz zielony „Wilczy Szlak”. Jest tutaj duża ostoja Głuszcza.

6. Rezerwat Władysława Szafera – pierwszy rezerwat utworzony w 1921 roku wzdłuż drogi Hajnówka-Białowieża. Rezerwat jest leśny o charakterze krajobrazowym. Na jego terenie znajduje wiele kurhanów pochodzących z X-XII wieku. Przez teren przebiega zielony pieszy szlak turystyczny.

7. Rezerwat Szczekotowo – charakter archeologiczno-leśny, położony na terenie nadleśnictwa Hajnówka. Na jego terenie znajduje się największe w Puszczy cmentarzysko kurhanowe. Przebiega tutaj czerwony szlak turystyczny zwany „Szlakiem Walk Partyzanckich” prowadzi z Hajnówki do Narewki.

8. Rezerwat Wilczy Szlak – duże zbiorowisko dorodnych dębów, wśród których wiele to pomniki przyrody. Przez rezerwat biegnie szlak turystyczny nazwany „Wilczym Szlakiem”, znajduje się tu wieża widokowa do obserwacji ptaków w dolinie rzeki Narewki.

9. Rezerwat Siemianówka – na jego terenie utworzono ornitologiczną ścieżkę edukacyjną.

Przedstawione przykłady to jedynie wycinek miejsc prawnie chronionych w obrębie Puszczy Białowieskiej.

Flora i Fauna Puszczy – kilka ciekawostek

1. 26 – tyle gatunków drzew spotkać można w Puszczy Białowieskiej.
2. 21 – tyle gatunków drzew liściastych rośnie w Puszczy Białowieskiej.
3. 5 – tyle gatunków drzew szpilkowych rośnie w Puszczy Białowieskiej.
4. 5000 gatunków grzybów skatalogowano w puszczańskich lasach.
5. 1500-2000 stanowią grzyby wielkoowocnikowe
6. 400 gatunków grzybów wielkoowocnikowych jest na liście zagrożonych
7. 200 gatunków grzybów, które nie występują w innych rejonach Polski.
8. 130 gatunków grzybów zaliczono jako wymierające.
9. 90 gatunków grzybów zaliczono jako jako zagrożone wymarciem.
10. Kolcowniczek białowieski – istnieją tylko 3 stanowiska tego grzyba na świecie.
11. 59 gatunków ssaków zamieszkuje Puszczę Białowieską.
12. 12 gatunków ssaków znajduje się w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt”
13. 480 sztuk tyle liczy stado żubrów.
14. 30 osobników rysia zamieszkuje na tym terenie.
15. 2-4 osobniki na kilometr kwadratowy tyle wilków naliczono po polskiej stronie.
16. 13 gatunków nietoperzy znalazło tu siedliska.
17. Niedźwiedź brunatny – ostatnie osobniki wybito na przełomie XIX-XX wieku.
18. 45 gatunków ptaków podlegających ochronie.
19. 9 gatunków dzięciołów dba o „higienę” drzewostanu.
20. 12 gatunków płazów tyle występuje w tutejszej faunie.
21. 7 gatunków tyle obejmuje fauna gadów.
22. 29 gatunków ryb pływa w puszczańskich rzekach i zbiornikach wodnych.
23. 3400 gatunków chrząszcza można tutaj znaleźć.
24. Opiętek białowieski jedyna na świecie populacja chrząszcza ma tu siedliska.
25. 1600 gatunków motyli naliczono w tutejszych lasach.

Podane liczby to jedynie statystyka i to bardzo wybiórczo przedstawiona. Opis szczegółowy podgatunków i nie wymienionych gatunków to opracowanie na wiele miesięcy o ile nie lat. Ten wybiórczy i skromny wykaz zawiera tylko najistotniejsze przykłady życia występującego w Puszczy Białowieskiej.
Badania prowadzone przez naukowców, pozwalają na odkrywanie nowych okazów, katalogowanie ich i obserwację.

Historia – „garść” ciekawostek

1. Neolit z tego okresu, około 4500 lat temu, pochodzą pierwsze ślady człowieka na obszarze dzisiejszej Puszczy Białowieskiej.
2. Osoka tak nazywała się pierwsza służba leśna powołana w puszczy w XV wieku.
3. Wchody pierwszy przywilej nadany szlachcie i duchowieństwu upoważniający do korzystania z dóbr leśnych.
4. XV wiek to wtedy wybudowano tu pierwszy dwór myśliwski.
5. 1409 Władysław Jagiełło polując robił zapasy na poczet wojny z zakonem.
6. 1538 – w tym roku Zygmunt Stary wydał prawo polowań, w jego myśl za zabicie grubego zwierza, poza przygotowanymi polowaniami, groziła kara śmierci.
7. 1675 – w tym roku Jan III Sobieski podpisał kontrakty na wyrąb drzewa i pozyskiwanie surowców leśnych.
8. 1792 – w tym roku naliczono 7155 miejsc hodowli pszczół, głównie w barciach.
9. W latach 1945-2000 wycięto w puszczy 9 milionów metrów sześciennych drewna.
10. 1932 – w tym roku powstał Białowieski Park Narodowy.
11. 1979 – w tym roku wpisano Białowieski Park Narodowy na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

Wydarzeń historycznych związanych z Puszczą Białowieską jest bardzo dużo, te przedstawione stanowią jedynie drobny wycinek, który być może skłoni do szerszego zapoznania się tematem.

Białowieża – atrakcje i zabytki

1. Muzeum Przyrodniczo-Leśne Białowieskiego Parku Narodowego
2. Park Pałacowy z XIX wieku
3. Obelisk na grobli – najstarszy zabytek Białowieży
4. Prawosławna cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy z 1895 roku.
5. Gospodarcza brama pałacowa z XIX wieku.
6. Stacja kolejowa Białowieża Kolejowa z 1903 roku.
7. Skansen budownictwa drewnianego.
8. Dom Jegierski ul. Parkowa.
9. Dom Hofmarszalski.
10. Stajnia i powozownia.
11. Wieża ciśnień.
12. Zespół nadleśnictwa z 1925 roku ul. Wojciechówka.
13. Zespół nadleśnictwa „Jagielońskiego” z 1927 roku.
14. Park Dyrekcyjny.
15. Kościół parafialny z 1927 roku.
16. Dawny Dworek Gubernatora.
17. Miejsce mocy

Białowieskie drezyny – przejazd po nieczynnych torach kolejowych.

1. Trasa zielona ; Białowieża Towarowa-Białowieża Pałac-Białowieża Towarowa, długość trasy 4 km, czas przejazdu 35 minut.
2. Trasa pomarańczowa : Białowieża Towarowa-Grudki-Białowieża Towarowa długość trasy 7 km, czas przejazdu 1 godzina.
3. Trasa czerwona : Białowieża Towarowa-Miejsce Mocy-Białowieża Towarowa długość 14 km, czas przejazdu 2 godziny.

Hajnówka – atrakcje i zabytki

1. Drewniana cerkiew z 1846 roku na uroczysku Krynoczka.
2. Domek dróżnika z XIX wieku.
3. Dom Leśnika z 1935 roku.
4. Muzeum Kowalstwa i Ślusarstwa Kuźnia z 1927 roku.
6. Drewniane domy osiedla robotniczego „Czworaki” z 1934 roku.
7. Poniemieckie baraki z okresu I wojny światowej.
8. Drewniana zabudowa pożydowska przy ul. ks. Ignacego Wierobieja
9. Replika stacyjki kolejki leśnej z 1936 roku.
10. Sobór Świętej Trójcy – cerkiew
11. Cerkiew Wszystkich Świętych na starym cmentarzu prawosławnym.
12. Budynek Fabryki Suchej Destylacji Drewna z lat 20 XX wieku
13. Święta Krynoczka – źródło uznawane przez Kościół Prawosławny za święte.
14. Budnicka Droga – jeden z najbardziej znanych traktów leśnych Puszczy.

Kolej Leśna Puszczy Białowieskiej.

1. Trasa Hajnówka-Topiło-Hajnówka, długość 11 km.
2. Trasa Hajnówka-Dolina Rzeki Leśnej-Hajnówka, długość 6 km.

Kolej w Puszczy Białowieskiej zagościła już w 1894 roku łącząc Bielsk z Hajnówką. W 1897 linię kolejową przedłużono do Białowieży, działała ona aż do 1994 roku, kiedy to zawieszono połączenia kolejowe na tym odcinku.
Osobny rozdział w historii Puszczy Białowieskiej odegrała kolej wąskotorowa. Jej budę rozpoczęli Niemcy w roku 1916, służyła ona głównie do wywozu drewna. Po wojnie kontynuowano rozbudowę wąskotorówki. Również w latach II Wojny korzystał okupant z linii kolei wąskotorowej. Kolej wąskotorowa zaprzestała wywózkę drewna w roku 1991. W tym samym roku zapoczątkowano przewozy tylko turystyczne, które trwają do dnia dzisiejszego.

Szlaki turystyczne Białowieskiego Parku Narodowego

1. Szlak zielony: Białowieża-Hajnówka długość 25 kilometrów.
2. Szlak żółty: Białowieża-Topiło długość 19 kilometrów.
3. Szlak niebieski: Białowieża-Czerlonka Osada-Zwierzyniec długość 17 kilometrów.
4. Szlak czerwony: Miejscami Pamięci Narodowej długość 14 kilometrów.
5. Szlak niebieski: Białowieża-Siemianówka długość 41 kilometrów.
6. Szlak żółty: Białowieża-Narewka długość 21 kilometrów.
7. Szlak zielony: Kosy Most-Masiewo długość 16 kilometrów.
8. Szlak czerwony: Masiewo-Uroczysko Głuszec-Masiewo długość 6, 5 kilometra.
9. Szlak czarny: Miejsce Mocy długość 5, 5 kilometra.
10. Szlak czarny: Carska Tropina długość 4 kilometry.
11. Szlak czerwony: Hajnówka-Narewka „Walk partyzanckich długość 22 kilometry.
12. Szlak niebieski: Hajnówka-Orzeszkowo-Hajnówka „Śladami Powstania Styczniowego” długość 31 kilometrów.

Większość szlaków umożliwia również uprawianie turystyki rowerowej. Ze względu na długość niektórych tras, rower zdaje się być najlepszym rozwiązaniem.
W wielu miejscach w ramach szlaków wytyczone zostały ścieżki dydaktyczne, informujące o unikalnych miejscach i ciekawostkach z nimi związanymi.

Koniec, który bywa początkiem

1. 1500 kilometrów kwadratowych to powierzchnia Puszczy Białowieskiej.
2. 870 kilometrów kwadratowych leży po stronie Białorusi
3. 632 kilometry kwadratowych leży po stronie Polski.
4. 105, 17 kilometrów kwadratowych to powierzchnia Białowieskiego Parku Narodowego.
5. 140 000 – tyle osób odwiedza rocznie Białowieski Park Narodowy.

Jak wiele jeszcze zostało do odkrycia w kompleksie Puszczy Białowieskiej to pokazuje każdy rok. Dziesiątki naukowców z Polski i z innych krajów przemierzają codziennie puszczańskie ostępy, dokonując pomiarów, obliczeń, analiz i nowych odkryć. W interesie wszystkich powinno leżeć zachowanie jak największej powierzchni tego niesamowitego terenu, dla dobra nauki i następnych pokoleń ludzi.

Niedawno głośna była sprawa wywożenia ściętych drzew z Puszczy Białowieskiej, kiedy to pod pretekstem sanitarnej selekcji dokonano masowej wycinki.

Z przykrością należy stwierdzić, że zakusy na drewno pochodzące z terenu Puszczy Białowieskiej obecne jest cały czas, bez względu na to kto sprawuje władzę a zarazem zarząd, nad tym pięknym i bezcennym zakątkiem Polski.

Czytaj dalej: Atrakcje w Białowieży