105 Ciekawostek o Stanisławie Moniuszko

Stanisław Moniuszko to wybitny i niezwykle płodny polski twórca – żyjący w latach 1819-1872 kompozytor, dyrygent, organista i pedagog.

Jego wybitność przejawiała się w wielu kwestiach – w swoim nie aż tak długim życiu artysta okazał się niezwykle skutecznym popularyzatorem muzyki, „pokrzepicielem” polskiego narodu, a także twórcą polskiej opery.

Z jednej strony można powiedzieć, że niczym nie różnił się on od wszystkich innych romantyków – tak jak na romantyka przystało cenił i patriotyzm i folklor, ludowość w sztuce – z drugiej jednak strony jawi się on czasami nie jako osoba szczególnie emocjonalna, nie jako ktoś, kto ceni proste, ludowe opowieści, a raczej jako intelektualista, który, zmuszony by mówić „do wszystkich” nie może w pełni pozwolić wyrazić się swoim artystycznym sympatiom i zdolnościom, czy wręcz geniuszowi.

Poniższe ciekawostki potwierdzają chyba tylko tą wielowymiarowość osobowości tego interesującego twórcy.

1. Stanisław Moniuszko tworzył muzykę, której ważnym tematem były problemy poczucia przynależności narodowej oraz narodowości polskiej.

2. W muzykę Moniuszki wplecione są elementy o charakterze ludowym.

3. Moniuszko przyszedł na świat w rodzinie szlacheckiej.

4. Ojciec Moniuszki zasłużył się w armii napoleońskiej.

5. Zdolności muzyczne Moniuszki zaczęły przejawiać się już w dzieciństwie artysty.

6. Pierwszą osobą, która uczyła Moniuszkę muzyki, była jego matka, także muzycznie uzdolniona.

7. Uczyła ona nie tylko swojego syna, ale także kuzynostwo.

8. Pierwszym profesjonalnym nauczycielem muzyki był dla Stanisława Moniuszki August Freyer.

9. Z trendami muzyki operowej Moniuszko zapoznawał się w Wiedniu.

10. W Wiedniu też dorabiał jako korepetytor.

11. Moniuszko pracował przez jakiś czas jako organista w kościele, a także jako nauczyciel muzyki.

12. W 1840 roku Moniuszko ożenił się.

13. Jego żona, Aleksandra Mullerówna była niezwykle majętną osobą. Między innymi dzięki niej Moniuszko nie musiał martwić się o stabilność finansową.

14. Moniuszko i Aleksandra Mullerówna byli rodzicami dziesięciorga dzieci.

15. Stanisław Moniuszko poza pracą nauczyciela i organisty w kościele, zajmował się także organizacją amatorskiego chóru.

16. Założył on również Towarzystwo św. Cecylii, mające na celu poprawę stanu muzyki sakralnej.

17. Moniuszko od mniej więcej roku 1858 był „na bieżąco” z muzyką światową, zapoznając się z utworami między innymi Gounoda, Aubera czy Rossiniego. Umożliwiły mu to europejskie podróże.

18. Nawiązał on też kontakt z kompozytorem Lisztem.

19. Przez jakiś czas pracował jako dyrygent opery, a także wykładał w Warszawskim Instytucie Muzycznym.

20. W czasach powstania styczniowego jego utwory objęte były cenzurą.

21. Cenzura prac w tamtym okresie, jak i niemożliwość ich publicznego wykonywania odbiła się na sytuacji finansowej artysty.

22. Paradoksalnie, im mniej Moniuszko udzielał się publicznie (ze względu na odgórne zakazy), tym bardziej jego sława wzrastała. Jego prace silnie zaczęto kojarzyć z polskością.

23. Moniuszko w momencie śmierci był w średnim wieku – miał tylko 52 lata.

24. Przyczyną śmierci artysty był zawał serca.

25. Jego dzieła, już za życia artysty, zyskiwały popularność nie tylko w małych gronach odbiorców, ale także powszechnie.

26. Stanisław Moniuszko przeszedł do historii jako twórca opery narodowej.

27. Czasami jest on także nazywany „ojcem polskiej pieśni artystycznej”.

28. Tworząc opery łączył on w jedno elementy opery francuskiej, włoskiej i niemieckiej.

29. Do muzyki francuskiej, niemieckiej i włoskiej dodawał polskie melodie.

30. Szczególnie chętnie wkomponowywał do utworów elementy muzyki folkloru.

31. Czasami nie trudził się nawet, by te zapożyczane elementy folklorystyczne jakoś na nowo zaaranżować, a tylko dosłownie je „cytował”, wklejając fragmenty do własnej kompozycji muzycznej.

32. Komponując nawiązywał nie tylko do folkloru, ale także do polskiej pieśni preromantycznej.

33. Inspirował się twórczością F. Schuberta.

34. Moniuszko przekształcił formę ballady wokalnej – jej forma stała się bardziej rozbudowana, bogata w różne środki muzyczne.

35. Przykłady ballad Stanisława Moniuszki, to: „Świtezianka”, „Czaty”, „Trzech Budrysów”.

36. Jedną z najsłynniejszych jego oper jest opera „Halka”.

37. Opera „Halka” została przez Moniuszkę napisana w 1847 roku.

38. Początkowo operę „Halka” pisano dla sceny amatorskiej.

39. Opera ta miała premierę 1stycznia 1958 roku.

40. Swoją twórczość Stanisław Moniuszko poświęcił „pokrzepieniu serc zniewolonych rodaków”.

41. Prywatnie Stanisław Moniuszko cechował się ponoć skromnością. W jednym z listów oburza się, że ktoś raczy porównywać jego twórczość do twórczości Chopina.

42. Nie zmienia to faktu, że obok Chopina to właśnie Moniuszko był jednym z najwybitniejszych kompozytorów muzyki epoki romantycznej.

43. Popularność dzieł Moniuszki wytrzymywała próbę czasu.

44. Sam Moniuszko uważał ponoć siebie za ucznia i następcę Karola Kurpińskiego – innego polskiego kompozytora i nawiązywał do jego twórczości, zwłaszcza operowej.

45. Twórczość Moniuszki paradoksalnie rozwijała się najlepiej i zyskiwała największą popularność pomiędzy powstaniami (listopadowym a styczniowym).

46. Moniuszko bywał w Europie, jednak nieszczególnie długo. Na pewno nie wystarczająco długo, by nasycić swój apetyt na artystyczne nowości. Udało mu się, z większych artystycznych ośrodków, odwiedzić Berlin i Paryż. O dłuższych, kształcących muzycznie, zagranicznych podróżach mógł jedynie pomarzyć.

47. Pracę nad operą „Halka” poprzedziła praca nad kilkoma operetkami.

48. Wilno, w którym pisał „Halkę” nie było wówczas miastem, które mogło jakoś szczególnie inspirować. Było to miejsce prowincjonalne i odcięte od muzycznych ruchów Europy.

49. W Wilnie nie było wówczas ani poważnych śpiewaków, ani poważniejszego zespołu orkiestrowego.

50.„Halka” po raz pierwszy została wystawiona w salonie teściów Moniuszki.

51.„Halka” początkowo była operą posiadającą dwa akty, z czasem jednak Stanisław Moniuszko rozbudował sztukę do aktów czterech.

52. Na scenie Teatru Wielkiego w Warszawie „Halka” odniosła niebywały sukces (1 stycznia 1858 roku).

53. Ponoć bogatsi z odbiorców opery uznali za kontrowersyjne i nieszczególnie smaczne to, że główną bohaterką sztuki jest wiejska dziewczyna.

54. Akcja „Halki” rozgrywała się na Podhalu, pod koniec XVIII w.

55. Autorem libretto do „Halki” był Włodzimierz Wolski.

56. Twórczość Stanisława Moniuszko silnie skupiała się na pokazaniu emocji bohaterów, którym mogli dawać wyraz w ariach. Na tym też właśnie emocjonalnym akcencie polegała nowatorskość jego twórczości.

57. Bohaterka „Halki” wyraża swoje emocje choćby w arii „Gdyby rannym słonkiem”.

58. Nowatorskie było także to, że Moniuszko traktował chóry poniekąd jak postaci, nadając im pewien charakter, osobowość.

59. Moniuszko lubił też kłaść nacisk na sceny zbiorowe.

60. Za przykład zbiorowych scen występujących w jego twórczości podać można poloneza, mazury i tańce góralskie.

61. To sukces opery „Halki” pozwolił Moniuszce objąć profesję dyrygenta Teatru Wielkiego.

62. Przez jakiś czas nosił on nieoficjalny tytuł „ulubionego kompozytora Warszawy”.

63.„Halkę” wystawiał prawie każdy teatr w kraju, w samej Warszawie odnotowano 500 przedstawień tej opery. „Halka” pojawiła się także na scenach zagranicznych. Była wystawiana w Pradze, Moskwie, Mediolanie, Belgradzie, Wiedniu, Hamburgu czy Berlinie. Po II wojnie światowej do miejsc, w których wystawiano „Halkę” dołączyły Hawana i Meksyk.

64. Po „Halce” Moniuszce przyniosło więcej sławy jednoaktowe dzieło „Flis’, które zasłynęło szczególnie z pieśni „Dzięki ci, Panie”.

65.„Hrabina”,następna z oper Moniuszki miała silny wydźwięk narodowo-polityczny. Była satyrą na tych, którzy szybko i bezkrytycznie poddawali się modzie na francuskie obyczaje. Bohaterowie tej opery mieli silnie patriotyczne poglądy i uparcie bronili się przed wpływami obcej kultury.

66. Opera ta została niezwykle ciepło przyjęta, a podczas wykonywania jej na żywo, wykonujący zachęcani byli do powtarzania pewnych elementów sztuki parokrotnie. Miało to miejsce szczególnie na premierze, gdzie do takich działań „zmuszano” dyrygenta.

67. Następna z oper, „Verbum noblie” była z kolei satyrą na szlachtę.

68. Moniuszko udzielał się politycznie, szczególnie przed wybuchem powstania styczniowego w 1863 roku. Brał on udział w publicznych manifestacjach.

69. Operę „Straszny Dwór” Moniuszko skomponował „dla pokrzepienia serc Polaków”, po zamknięciu Teatru Wielkiego (w wyniku klęski styczniowego powstania).

70. Akcenty polityczne były w tej oporze nieco ukryte, pisane pod carską cenzurę.

71. Wymowne były jednak takie elementy tej sztuki, jak: prolog, który ukazywał szlachtę z bronią u boku, co kojarzyć się miało z powstaniem; patriotycznej arii „Kto z mych dziewek serce której”; obrazu matki, która osierociła swoje dzieci. Poetycki obraz matki osierocającej swoje potomstwo pojawiał się w arii „Cisza dookoła, noc jasna, czyste niebo”i symbolizować miał pokonaną ojczyznę. Ponoć podczas tego fragmentu opery wielu Polaków ocierało łzy.

72. Pomimo prób przechytrzenia cenzury, szybko zorientowano się, jakie „drugie dno” posiada twórczość Moniuszki i nie wystawiano już więcej tej opery.

73. W recenzjach „Strasznego Dworu” utrzymywano, że Moniuszko opisał trafnie jakąś część polskiej duszy ówczesnych czasów.

74. Chwilą oddechu od twórczości skrajnie przesyconej motywami patriotycznymi była opera „Paria”, nie tyle przełomowa ze względów patriotyczno-politycznych, a raczej innowacyjna muzycznie. Opera ta została napisana pod wpływem rozprawy Ryszarda Wagnera „Opera i dramat” i wprowadzała nowy styl deklamacyjny – dramatyczny recytatyw. Górował on nad linią melodyczną.

75. Moniuszko właśnie „Parię” uważał za swoje najlepsze dzieło.

76. Patriotyczne nastroje podtrzymywały nie tylko opery Moniuszki, ale także pieśni.

77. Pieśni Moniuszki zebrano w 12 „Śpiewnikach domowych”, jednak tylko połowa z nich została wydana za życia artysty. Śpiewniki te postały po to, by zacieśniać więzi rodzinne, by popularyzować śpiew, a także by móc ćwiczyć śpiewanie w domowym zaciszu.

78. Na Moniuszkę wpływał nie tylko folklor polski, ale też białoruskich i ukraiński. Z folklorem zetknął się już, gdy był dzieckiem, choćby uczestnicząc w obrzędach religijnych.

79. Moniuszko poczynił pierwsze próby kompozytorskie w wieku 18 lat.

80. W albumie narzeczonej Moniuszko zapisał pieśni: „Romans”, „Świerszcz” i „Kochanko moja, na co nam rozmowa”.

81. Moniuszce udało się wydać kilka pieśni w Berlinie. Uzyskały one przychylne recenzje. Były to utwory do tekstu Mickiewicza: „Sen”, „Niepewność” i „Pieszczotka”.

82. W recenzji tej podkreślano, że Moniuszko stara się stworzyć coś oryginalnego, nie naśladując na siłę pieśni włoskich. Sądzono, że do tej pory polskie pieśni ograniczyć można było do twórczości Chopina, Kurpińskiego i Lipińskiego, bo cała reszta twórczości – poza właśnie twórczością Moniuszki i tych trzech wielkich twórców – była odtwórcza i nie wnosiła do muzyki nic odkrywczego i typowo polskiego.

83.„Śpiewniki domowe” miały mieć możliwość prenumeraty.

84. Początkowo Moniuszko chciał nazwać „Śpiewniki domowe” „Śpiewnikami narodowymi”, jednak słowo „narodowe” było przez cenzurę zabronione i kompozytor musiał zmienić zdanie.

85. Prospekt zeszytów z pieśniami, zachęcający do prenumeraty śpiewników został zamieszczony w „Tygodniku Petersburskim” w 1842 roku.

86. Na wydania kolejnych śpiewników trzeba było często długo czekać.

87. W 1843 roku ukazał się pierwszy „Śpiewnik domowy”. Kolejne śpiewniki powstawały aż do roku 1859.

88. Zdaniem recenzentów „Śpiewnika domowego I” twórczość Moniuszki równała się twórczości niemieckich kompozytorów, Schuberta i Mendelssohna-Bartoldy’ego.

89. Zeszyt VI wprowadził Moniuszkę do środowiska Warszawskiego, gdzie do czasu publikacji zeszytu z pieśniami jego twórczość pieśniarska była średnio znana. Śpiewnik pierwszy nie przyniósł mu powszechnego uznania, bo przedstawione w nim pieśni były trudne dla nieznającego się szczególnie na muzyce odbiory.

90. Generalnie jednak twórczość Moniuszki cechowała prostota, i to właśnie ona chwytała za serca taką rzeszę ludzi.

91. Podziw dla pierwszego śpiewnika Moniuszki wyraził sam pisarz Ignacy Kraszewski, żywiąc nadzieję, że pieśni Moniuszki zastąpią „bezbarwne śpiewki warszawskie”. Zalecił on też jednocześnie uczynienie pieśni łatwiejszymi. Kraszewski sądził, że warto zaczynać od rzeczy łatwych i przechodzić stopniowo do trudnych, nie odwrotnie. Sądził on, że Moniuszko powinien oswajać odbiorców z trudnością swoich utworów, w przeciwnym razie może nie zostać zrozumianym. Gdy pieśni będą zbyt trudne, naród może nie poznać się na geniuszu kompozytora.

92. Kolejne śpiewniki zawierały już pieśni o różnym stopniu trudności, tak by mogły być wykonywane zarówno przez laików w dziedzinie muzyki, jak i przez zaawansowanych kompozytorów.

93. Moniuszko był jedną z niewielu polskich „wybitnych” postaci, którą określano jako „wybitną” jeszcze za życia.

94. W Gdańsku znajduje się Akademia Muzyczna imienia Stanisława Moniuszki.

95. Pogrzeb Moniuszki był połączony z wielką narodową manifestacją.

96. Sam Moniuszko, ponoć skromny, sądził, że sam nic właściwie nie tworzy. Spaja on jedynie w całość to, czym jego duch nasiąka, wędrując po ziemiach polskich.

97. Ci, którzy chcą się bliżej zapoznać z postacią pisarza sięgnąć mogą po książkę Nadziei Druckiej, „Stanisław Moniuszko. Życie i twórczość”.

98. Moniuszko komponując wykorzystywał teksty wielu współczesnych mu poetów polskich, takich jak: Adam Mickiewicz, Aleksander Chodźka, Józef Ignacy Kraszewski, Władysław Syrokomla (Ludwik Kondratowicz), Jan Czeczota, Teofil Lenartowicz, Józef Korzeniowski.

99. Sięgał też czasem po poetów francuskich i niemieckich: W. Hugo, J. W. Goethe, H. Heine.

100. Czasami inspirował się też pracami twórców rosyjskich, angielskich i włoskich.

101. Śpiewniki obejmują łącznie ponad 200 pieśni.

102. Moniuszko w swoich utworach nie stronił chyba od żadnego z tematów. W jego dorobku znaleźć można utwory o tematyce: idyllicznej, refleksyjnej, religijnej, patriotycznej, historycznej, obyczajowej, miłosnej czy nawet fantastycznej.

103. Wbrew temu, z czego jest sławny – opery i pieśni – nie stronił on też od innych muzycznych gatunków, podejmując się komponowania piosenek sielskich, dumek, ballad, romansów, scen dramatycznych, psalmów, hymnów i pieśni lirycznych.

104. Wprowadzał on do utworów rytmikę polskich tańców ludowych: mazura, krakowiaka i poloneza.

105. Pomimo, że twórczość religijna zajmowała w pracy Moniuszki marginalne miejsce, warto wspomnieć, że jest on autorem około 80 utworów o religijnej tematyce. Komponował msze, kantaty, litanie, hymny i psalmy.