Co to jest etyka?

Etyka w rozumieniu potocznym to ogół norm moralnych uznawanych w pewnym czasie przez jakąś zbiorowość społeczną za punkt odniesienia dla oceny i regulacji postępowania w celu integracji grupy wokół pewnych wartości, synonim moralności.

W sensie naukowym etyka, obok estetyki, jest działem aksjologii, czyli działu filozofii zajmującego się badaniem wartości. W przypadku etyki mamy do czynienia z wartością moralną. Oznacza to, iż jest to nauka zajmująca się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne.

Pod względem praktycznym etyka to badania nad pojęciami uwikłanymi w rozumowanie praktyczne takimi jak dobro, prawo, obowiązek, wolność, racjonalność i dzielność etyczna.

W tym miejscu należy podkreślić, że choć moralność i etyka dla ludzi w sensie praktycznym to samo, istnieje rozróżnienie na moralność i etykę w sensie filozoficznym. Określenie moralność zawęża się do takich systemów jak ten stworzony przez Kanta, czyli opartych na pojęciach takich jak obowiązek, zasady, zobowiązanie. Etyka zaś jest zarezerwowana dla arystotelesowskiego podejścia do rozumowania praktycznego, które jest oparte na pojęciu dzielności i skupiające się na rozważaniach praktycznych.

W rozumieniu Henriego Bergsona (francuski filozof XX wieku) etyka to ogół zasad, którym powinno podporządkować się zachowanie człowieka. Mają one dwa źródła: społeczne i indywidualne. Źródłem społecznym jest zbiór zasad panujących w społeczeństwie, w którym wychowała się dana osoba, są to zakazy i nakazy moralne, których przestrzegania wymaga dana wspólnota. Zostały stworzone, by utrzymać funkcjonowanie społeczeństwa w określonych ramach. Ogranicza ono wolność jednostki. Źródło indywidualne to jednostkowe zachowanie bohaterów, świętych etc., uznanych za wzory do naśladowania, które zostaje upowszechnione i powoduje wytworzenie nowych norm moralnych.

Możemy wyróżnić trzy podstawowe rodzaje etyki: normatywną, opisową i krytyczną. Etyka normatywna zajmuje się ustaleniem tego, co jest moralnie dobre moralnie złe. Na podstawie przyjętych ocen i związanych z nimi powinność wskazuje cele, zawiera obowiązki moralne i nakazy postępowania. Polega ona na takim przekształceniu obiegowej moralności, by dostosować ją do przyjętego ideału moralnego. Jest tym, czym z reguły nazywamy kodeksem moralnym;

W aspekcie opisowym etyka przedstawia zachowania ludzkie z różnych punktów widzenia oraz zajmuje się analizą, opisem i wyjaśnianiem moralności rzeczywiście przyjmowanej (obiegowej) w różnych epokach i środowiskach społecznych, wskazywaniem źródeł, struktury, funkcji moralności jako formy świadomości społecznej i wykrywaniem prawidłowości jej rozwoju. badającą język moralności. Do etyki opisowej zalicza się też historię moralności i towarzyszących jej doktryn etycznych.

Etyka krytyczna zajmuje się teoriami etycznymi, pojęciami i bada ich trafność, a więc bada oceny, normy, wzorce osobowe, ideały, sposoby ich uzasadniania jako dane bez zaangażowania się w ich wartościowanie. w tym rozumieniu etyka obejmuje socjologię moralności, psychologię moralności, semantykę moralności (nazywaną w wąskim znaczeniu metaetyką),

Zgoła bardziej szczegółowy podział etyk zaproponował Rudolf Carnap ze względu na zakres obowiązywania norm moralnych.

• Teorie obiektywistyczne – normy etyczne mają charakter uniwersalny i można je wywieść z ogólnych założeń, a następnie zastosować do wszystkich ludzi.
• Teorie subiektywistyczne — normy etyczne są wytworem poszczególnych ludzi. Prowadzi to do wniosku, że jeśli istnieją jakieś wspólne normy, to są one wynikiem podobnej zawartości umysłów większości ludzi, lub nawet, że nie ma czegoś takiego jak wspólne
Ze względu na źródło pochodzenia norm moralnych:
• Naturalizm – systemy takie próbują wywodzić normy moralne z nauk przyrodniczych i ew. społecznych.
• Antynaturalizm – systemy takie starają się dowodzić, że normy moralne muszą pochodzić z „góry”, np. od Boga lub z przesłanek ściśle racjonalnych bez odnoszenia się do danych eksperymentalnych
• Emotywizm – systemy te traktują nakazy moralne jako wyraz i przedłużenie ludzkich emocji, lub bardziej ogólnie jako efekt działania ludzkiej psychiki i w związku z tym nie ma sensu szukać ani naturalistycznych, ani antynaturalistycznych źródeł tych nakazów, a moralność jest po prostu jednym ze zjawisk psychologicznych.
Ze względu na ocenę zachowań ludzi:
• Intencjonalizm – o moralnej ocenie danego czynu decyduje przede wszystkim motyw. Według tych teorii nie można uznać czynu za moralnie słuszny, niezależnie od jego końcowego efektu, jeśli nie został podjęty z dobrą intencją.
• Konsekwencjalizm — o moralnej ocenie danego czynu decyduje wyłącznie jego efekt. Jeśli czyn został dokonany bez intencji lub nawet ze złą intencją, ale przyniósł dobry efekt, to można go uznać za moralnie słuszny.
• Normatywizm – Dobro i zło to niedefiniowalne pojęcia pierwotne. Dobre w obrębie danego systemu moralnego jest po prostu to, co jest zgodne z nakazami tego systemu. Wobec tego ani motyw, ani efekt nie mają znaczenia w ocenie moralnej danego czynu, lecz po prostu zgodność tego czynu z nakazami moralnymi.

W czasach współczesnych w zasięgu szeroko rozumianej etyki mieści się także metaetyka, czyli tak zwane badania drugiego rzędu, a więc badania dotyczące obiektywności, subiektywności i relatywności twierdzeń moralnych czy też sceptycyzmu wobec nich. Jest to związane z tym, że moralność z formalnego punktu widzenia to zbiór zakazów i nakazów obowiązujących w naszym społeczeństwie, których nie można dowieść ani im zaprzeczyć bowiem zdania rozkazujące nie są zdaniami w sensie logicznym. Jest ona uzależniona od przyjętej filozoficznej koncepcji rzeczywistości (religie również niosą ze sobą koncepcję filozoficzną w zakresie etyki).

Rozwój nauki, w szczególności medycyny i technologii, oraz dewastacja środowiska przyczyniły się w ostatnich czasach do powstania wielu nowych problemów moralnych, którymi zajmują się szczegółowe działy etyki jak: bioetyka, etyka seksualna, etyka globalna, etyka ekologiczna, etyka techniki, etykę polityki i wiele innych etyk zajmujących się wąskimi dziedzinami.